Iraanse activiste bij Rutte: ‘Handhaaf je sancties. Het Iraanse bewind begrijpt de taal van de diplomatie niet’

Op haar telefoon opent Masih Alinejad (46) de berichtenapp Telegram. Kijk, zegt ze, meer dan honderd ongelezen chatberichten. Die komen uit haar vaderland Iran, waar de protesten tegen het islamitische regime deze week hun zevende maand ingaan. Alinejad start een willekeurig filmpje, waarop te zien is hoe jonge vrouwen dansend en klappend hun hoofddoek afdoen. ‘Hallo Masih’, staat erbij, ‘dit gebeurt nu in de heilige stad Qom.’

Alinejad, vooraanstaand journalist en vrouwenrechtenactivist die haar land in 2009 ontvluchtte, is in Nederland op uitnodiging van cultureel centrum De Balie. Ze fungeert vanuit de Verenigde Staten als megafoon voor betogers in Iran, waar sociale media voortdurend op zwart gaan. Ze moedigt Iraniërs aan haar hun te filmpjes te sturen en plaatst die (met toestemming en indien nodig onherkenbaar gemaakt) op haar Instagramkanaal, waar ze 8,8 miljoen volgers heeft.

Haar toon is vurig en hoopvol, ook al nemen de demonstraties in omvang af. Grote menigtes, zoals na de moord op de 22-jarige Mahsa Amini afgelopen herfst, komen niet meer op de been. De informatievoorziening is schaars, de censuur enorm, maar het lijkt erop dat veel mensen vanwege de harde repressie (tienduizenden arrestaties, een geschatte 530 doden) hun leven niet meer durven te riskeren.

Dooft de opstand?
‘Nee, de vlam is er nog. Afgelopen nacht zijn vrouwen opnieuw de straat opgegaan en hebben ze hun hoofddoeken verbrand. Een revolutie heeft meerdere fasen, de massale demonstraties waren slechts de eerste fase. Mensen maken zich op voor de tweede.’

Zijn er grenzen aan wat u kunt doen vanuit het buitenland?
‘Voor mijn gevoel leef ik niet buiten Iran, mijn familie leeft daar. Mijn moeder, die niet kan lezen en schrijven, is vanwege mijn activisme verhoord. Mijn broer heeft twee jaar vastgezeten toen hij naar buiten bracht dat er een plan bestond mij te kidnappen. Mijn zus was gedwongen zich op tv van mij te distantiëren. Door hen onder druk te zetten proberen ze mij te breken.’

Tot 2009 werkte Alinejad in eigen land als journalist. Ze schreef over politiek gevoelige onderwerpen, ging voor haar studie naar Engeland en kreeg telefoontjes van Iraanse kennissen: als je terugkomt, word je waarschijnlijk opgepakt. Ze verhuisde naar Amerika en presenteert nu een show op tv-zender Voice of America.

Contact met haar familie heeft ze nauwelijks. Te riskant. Het ayatollahbewind heeft tien jaar celstraf in het vooruitzicht gesteld voor iedereen die haar een filmpje stuurt. Een poging van de Iraanse geheime dienst haar in New York te kidnappen, werd door de FBI verijdeld. Sindsdien staat ze onder politiebescherming, en wisselt ze voortdurend van adres. Ook bij De Balie in Amsterdam staan bodyguards in de gang.

De rol die ze als balling vervult, is soms ongemakkelijk. Vrouwen die naar haar oproepen luisteren, lopen gigantische risico’s. Enkele jaren geleden wilde Alinejad daarom haar campagne staken, maar daar kwam ze op terug, naar eigen zeggen omdat zelfs Iraniërs wier familieleden gedood waren, haar zeiden: we willen dat je onze stem bent. Prompt gaf ze – aan het begin van de huidige demonstratiegolf – een interview aan The New Yorker waarin ze zei: ‘Ik leid deze beweging.’

Veel mensen vielen over die opmerking. U leek de betogers naar de achtergrond te willen duwen.
‘Ik werd verkeerd geciteerd, dat heb ik het blad ook laten weten. Ik had het over een hashtag die ik vier jaar geleden in het leven heb geroepen: ‘Ik ben de leider. Jij bent de leider. Zeg nee tegen onderdrukking.’ Die hashtag ging viral. Ik wilde dat vrouwen de opstand zouden leiden.’

‘Vergeet niet, de verplichte hijab is een pijler onder de islamitische republiek. Door meisjes vanaf hun 7de een hoofddoek te verplichten, heeft het regime zijn ideologie verknoopt met de lichamen van vrouwen. Laten we dat tegen ze gebruiken. Zoals Margaret Atwood schrijft in The Handmaid’s Tale: ‘Als je niet wilt dat we een leger worden, moet je ons geen uniform geven.’ De hoofddoek is een symbool, vergelijkbaar met de Berlijnse muur. Als je die weghaalt, komt het bewind ten val.’

U hebt in de VS een coalitie gesloten met onder anderen Nobelprijswinnares Shirin Ebadi en de zoon van de afgezette sjah, Reza Pahlavi. Wat is uw plan?
‘We zijn ervan overtuigd dat de revolutie binnen de landsgrenzen zal plaatsvinden. Daarna willen we een transitie naar een seculiere democratie. We vragen om maximale steun van democratische leiders. De G7-landen (o.a. Frankrijk, Duitsland, de VS, red.) moeten alle Iraanse diplomaten uitzetten en hun ambassades opdoeken. Daarnaast moet de definitie van ‘apartheid’ worden uitgebreid, zodat ook de Iraanse gender-apartheid daaronder valt. Ik bedoel: vrouwen mogen niet dansen, niet zingen, geen rechter worden. Alle Iraanse bonden moeten uit de internationale sportfederaties worden gegooid. Een boycot dus, zoals destijds met Zuid-Afrika. Leiders moeten niet hun haar afknippen maar hun banden met Teheran doorknippen.’

U ontmoet premier Mark Rutte in Den Haag, wat gaat u hem zeggen?
‘Precies hetzelfde. Het Iraanse bewind begrijpt de taal van diplomatie niet, dus het is tijd dat de Europese lidstaten de Iraanse Revolutionaire Garde (een elitekorps, red.) op de EU-lijst van terroristische organisaties plaatsen, zoals Washington dat deed. Staatsbedrijven die in handen zijn van de Revolutionaire Garde omzeilen bovendien de bestaande sancties. Handhaaf nou eindelijk eens je eigen sancties, is mijn boodschap aan Rutte.’

Op vrijdag 17 maart (aanvang 8 uur) spreekt Masih Alinejad over de toekomst van Iran bij cultureel centrum De Balie in Amsterdam.